Kampania promocyjna i jakiekolwiek wzmianki przed premiera były do tego stopnia tajemnicze, że po prostu nastawiłem się na świetnie zrealizowany psycho-horror z Lawrence. Kontrowersyjnego i prawdopodobnie najsłabszego filmu Darrena - Noah - nie widziałem, więc nadal mam go w pamięci jako reżysera trzymającego się blisko ziemi, portretującego ludzi walczących o marzenia i pragnienia, którzy w pewnym momencie walą w mur rzeczywistości, przy okazji stając twarzą w twarz ze swoim mrocznym odbiciem duszy. Kto by pomyślał, że nagle zrobi film aż tak awangardowy i stojący w opozycji do mainstreamu i tego, co do tej pory robił.
A zaczyna się według prawideł psychodramy inspirowanej twórczością Polańskiego - on zbyt zapracowany i próbujący stworzyć dzieło życia, ona - zbyt uległa i próbująca nadać ich domostwu duszy. Przybycie nieznajomych do ich domu dla niego jest zwiastunem nadchodzącej weny, dla niej - niepokojącym widmem chęci odebrania tego, na co poświęciła tyle sił i czasu. Wszystko rozegrane zostaje przez Aronofskiego zarówno na jump scenkach, jak i niepokojących cieniach, plamach krwi i surrealistycznych obrazach szalejącej pożogi. Artystyczny-niszowy horror zderza się tutaj z mainstreamem, sztampowa opowieść o wenie, która przychodzi do artysty ze "Wstrętem". O ile jednak wielu twórców na tym by poprzestało i finałem byłaby wizyta w psychiatryku, to Darren zaczyna w pewnym momencie kreślić fresk z Kaplicy Sykstyńskiej.
Biblijna symbolika podawane w nienachalny sposób przez cały seans nie absorbuje uwagi widza, aby ten zapomniał o wydarzeniach mających miejsce w domu. Cały czas w powietrzu wisi pytanie: "Jak to się, do cholery, skończy i o co tutaj chodzi?". Klucz metaforyczny jest w tym przypadku delikatnie podsunięty w okolice dłoni widza. Jasne, w finale Aronofsky bierze nim zamach i ledwo wyhamowuje przed twarzą odbiorcy, ale wtedy następuje eksplozja, początek biblijnej apokalipsy. Dawno nie widziałem w kinie tak intensywnego filmowego finału, w którym olśniony byłbym warstwą artystyczną, ale przede wszystkim symboliczną. To wtedy wszystko odkryłem. On - Bóg, stwórca, jedyny, pragnący stworzyć dzieło ostateczne, czymkolwiek by ono nie było (najprawdopodobniej jest nim właśnie człowiek). Zapracowany, jednak kochający Ją, doceniający Jej starania o budowanie ich wspólnego domu, w którym każdy zostanie ugoszczony. Ona - Matka Boska, Lucyfer, Matka Natura. Nieufnie traktuje dzieło Jego - ludzi, którzy jawią się jej raczej jako istoty zadufane w sobie, łapczywe, pyszne i dążące do autodestrukcji. Wybacza im jednak, bo On im też wybacza, a On przecież nie może się mylić. Jednak w pewnym momencie czara goryczy się przelewa. Jej Syn, którym On chciał się pochwalić światu i który miał być cudem, zostaje przez nich zabity. Rozwścieczona tłuszcza zaczyna roznosić przybytek, aby zagarnąć coś dla siebie, aby mieć chociażby drzazgę z pańskiego stołu jako relikwię. W tym pędzie na złamaniu karku tratuję Ją i Jego, skaczą sobie do gardeł, wypaczają słowa boskie, tworzą grupy, podgrupy,subgrupy, dzielą się, łączą, mordują i rozmnażają. Ona doprowadzona do histerycznej rozpaczy zniszczeniami ludzkimi przekracza granicę anielskiej cierpliwości, sama zaczyna mordować i mścić się na tych, którzy zostali bardziej ukochani. Zagoniona do złowieszczych czeluści piwnicy postanawia raz na zawsze rozwiązać kwestię ludzką - podpala całe domostwo, które w żywiole stworzenia umiera. Ona, po przeistoczeniu się w upadłą, również umiera. On nie ma jednak jej tego za złe. Dostrzega, że coś mu umknęło, że gdzieś popełnił błąd, że nie powinien aż takiej nadziei pokładać w swoim dziele. Musi je udoskonalić, musi stworzyć wszystko od nowa, za pomocą Jej miłości. Czas zaczyna się cofać, niczym w jednej z teorii dotyczących rozszerzania się i nagłego kurczenia Wszechświata. Bóg zaczyna dzieło stworzenia od nowa. Niekończący się cykl stworzenia. A to jest tylko jedna z najprostszych i najbardziej chaotycznie napisanych interpretacji!
Podoba mi się przede wszystkim, że na to wszystko można wpaść samemu, mając ogólną wiedzę dotyczącą wydarzeń biblijnych oraz zwyczajną wrażliwość na otaczający nasz świat. W przeciwieństwie do filmów Tarkowskiego czy Bergmana nie potrzeba tutaj dynamitu do wysadzania tych metafor, zbędna jest znajomość teorii psychologii czy kognitywistyki. Darren operuje na o wiele bardziej przystępnym i uniwersalnym języku, a przy okazji jego film ogląda się niczym spektakl teatralny. Oczywiście chodzi mi o pozytywne znaczenie tego słowa. Wyżej wymienieni twórcy używali sztuki teatralnej w zbyt dosłowny sposób. Ich filmy były surowe, proste, kameralne, a mimo to niedostępne przez klucz interpretacyjny, który sprawiał, że ich kino było przesycone suchym humanizmem. Widz nie dowiadywał się nic o sobie, racze o teoriach freudowskich przełożonych na język filmu w sposób bezpośredni. Twórca "Czarnego łabędzia" oprócz tej dostępności i przystępności ma do zaoferowania również porywającą formę. Korzysta z dorobku gatunkowego, lecz uszlachetnia go. Filmy klasyków kina to zwykle ascetyczne dramaty, w których wyłożona zostaje nam jakaś teoria na przykładzie bohaterów - figur teoretycznych. Jasne, to były inne czasy, wtedy ciężko było pracować zwłaszcza z aktorami, których szkoła gestów była dość ograniczona. Niemniej wielcy europejscy reżyserowie zbyt często zapominali o widzu, dumali i umartwiali się nad rzeczami tej wagi, że często można by ich posądzić o pychę i zwyczajny pozerski snobizm.
W przypadku Arofonskiego nie wydaje mi się, aby utożsamiał się z samym Bogiem. Ok, też jest artystą, jak główna postać w jego filmie, ale w kontekście jego poprzednich produkcji myślę, że nie chodziło mu o wycinanie w żywopłocie własnego wizerunku. Bardziej chodzi o przyjęcie bardzo znanego wizerunku artysty-kreatora, który niejednokrotnie przedstawiany był wręcz niczym bóg na przestrzeni wielu wieków. Być może w pewnym momencie jego metafory rzeczywiście uderzają ze zdwojoną siłą i film staje się już tylko i wyłącznie Biblią przełożoną na język filmu, bez całej podpory gatunkowej w formie psychodramy. Nie przeszkadzało mi to jednak aż tak bardzo, gdyż sens nadrzędny wydaje mi się o wiele ciekawszy niż kolejna historia kobiety, która oszalała (a może nie?) u boku artysty.
Od niepamiętnych czasów miałem nareszcie ochotę rozbić ten film po seansie na pojedyncze elementy i przypatrywać im się pod światło. Nie sprawiało mi to problemu, gdyż mogłem działać na własnej wyobraźni, na doświadczeniu i wiedzy, którą już uzyskałem. Nie musiałem znać biografii reżysera ani teorii liczbowych z zakresu ekonomii. Co więcej, sama forma tego filmu to po prostu bardzo dobra reżyserska robota, włącznie z "ciasnym" kadrowaniem i eksplozywnymi incydentami agresji. Prawdopodobnie jest to jedno z wydarzeń dekady, w którym reżyser łączy artystyczną wrażliwość z mainstreamowym gatunkiem, a w finale serwuje tak niespodziewaną zmianę akcentów i takie odwrócenie treści, że prawdopodobnie tylko filmy z narracyjnymi przewrotkami działają na podobnym poziomie zaskoczenia.
Darren, nie zmieniaj się, w artystycznej niszy też potrafisz. Powrót do kina spod znaku "Źródła" uważam za udany. Czas odświeżyć film z Jackmanem, którym swego czasu też byłem zachwycony. Życzę sobie więcej takich twórców, którzy w dobie popkulturowego szału sięgają po Biblię i to w taki sposób.