W tym temacie nie zamierzam się dzielić moją opinią na temat jakości filmu, bo zdaje się, że już gdzieś na forum to zrobiłem. Pragnę przedstawić coś innego, a mianowicie jak film prezentuje się pod względem struktury fabularnej (chronologia, linie czasowe, punkty widzenia postaci). To, co przedstawie, okazałem na moim pierwszym roku studiów jako referat na przedmiocie o nazwie "Wprowadzenie do wiedzy o filmie".
Niniejszy tekst zawiera mnóstwo spoilerów, więc jeśli nie widzieliście filmu, a chcecie go obejrzeć, nie czytajcie dalej. Pozostałych chętnych zapraszam do lektury.


Organizacja struktury fabularnej filmu Ręka Boga Billa Paxtona


Film Ręka Boga powstał w 2001 roku i jest debiutem reżyserskim Billa Paxtona, który wystąpił w jednej z głównych ról. Z ust człowieka zwanego Fentonem Meiksem (w tej roli Mathew McConaughey) prowadzący śledztwo w sprawie seryjnego mordercy agent FBI Wesley Doyle (Powers Boothe) i my poznajemy historię jego rodziny i jej walki z demonami. Jako dziecko, Fenton (debiutujący Matt O’Leary) był razem z młodszym bratem Adamem (Jeremy Sumpter) wychowywany tylko przez ojca (Bill Paxton), bo mama zmarła, gdy urodziła Adama. Żyli szczęśliwie, póki ojciec nie doznał rzekomej wizji, z której dowiedział się, że koniec świata jest bliski i musi wraz z synami zniszczyć demony. Adam uwierzył ojcu, a Fenton nie. Po latach przyszedł wyjawić prawdę Doyle’owi. Jednak Fenton to bardzo tajemniczy człowiek. Wie wszystko. Ujawnia mordercę, lecz wszelkie szczegóły przedstawia stopniowo, bardzo powoli. Doyle zauważa, że Meiks coś ukrywa, lecz nie wie, co. Nie do-myśla się natomiast, że opowieść, w którą zaczyna wierzyć, jest inna, niż to widać na pierwszy rzut oka.
Większość narracji, którą możemy nazwać fabułą, jest retrospektywą. Widzimy, jak ojciec powiadamia synów o sytuacji i jak stara się utrzymać z nimi kontakt, gdy otrzymuje od Boga narzędzia walki i listę demonów.
Gdy pojawia się pierwsza ofiara w postaci młodej kobiety, film wraca do teraźniejszości. Doyle pyta, czy ojciec Fentona zabił kobietę na jego oczach. „Nie – odpowiada Fenton – On rozumował inaczej. Uważał, że niszczy demona, a nie zabija kobietę. Wierzył, że gdy położy na niej ręce, odkryje jej grzechy”.
I znowu jesteśmy w przeszłości. Ojciec chwyta kobietę za rękę i wyczytuje jej grzechy, więc niszczy ją, a zwłoki zakopuje wspólnie z synami w rosarium. Fenton chce powiedzieć o morderstwie szeryfowi, ale nie może. Tu wracamy do teraźniejszości. Widzimy urywek rozmowy Fentona z Doyle’m i wychodzącego z kwatery FBI podwładnego Doyle’a. Fenton opowiada dalej. Zapytawszy, czy to prawda, że znaleziono tylko jedno ciało i dowiedziawszy się, że tak, Fenton stwierdza, że wie, gdzie jest pozostałe pięć ciał ofiar morderstw. „W rosarium?” – pyta Doyle. „Tak” – odpowiada Fenton. Wychodzą z budynku i ruszają do rosarium. Fenton kontynuuje opowiadanie. Mówi, że minął miesiąc. Na pozór nic się nie dzieje i wszyscy są weseli, ale okazuje się, że czas zniszczyć następnego demona. Tym razem demonem jest starszy człowiek, który według tego, co wyczytał ojciec z dotknięcia jego ciała, zabijał małe dzieci.
Nagle ojciec dowiaduje się czegoś strasznego i nie wierzy aniołowi, który mu to powiedział. Postanawia mu udowodnić, że się mylił. Każe starszemu synowi kopać dół i modlić się. Fenton kopie, jednak się nie modli. Kopie pięć dni, czując nienawiść do Boga, ręce mu krwawią, ale kopie. Rozpoczyna się budowa „piwniczki”. „Ale ja wiedziałem swoje – mówi Fenton. – To był loch”.
Następna noc – następny (trzeci) demon. Fenton ma zniszczyć demona, ale ucieka, by wyjawić prawdę szeryfowi. Ten mu nie wierzy, ale prosi ojca Fentona, by mogli zobaczyć, czy we wspominanej przez chłopca szopie rzeczywiście są ciała. Wskutek tego ginie, gdyż o mało nie widzi zwłok. Ojciec, który po raz pierwszy zabił człowieka, wyjawia Fentonowi, co powiedział mu anioł. Chodziło o to, że Fenton jest demonem i musi być zniszczony. Ojciec nie wierzy w to, więc zamyka syna w „piwniczce”. Obiecuje mu, że jeśli Bóg pokaże się chłopcu i wyjawi mu prawdę, a Fenton uwierzy, będzie mógł wyjść i niszczyć demony, jak on sam.
„Czy ojciec przychodził zobaczyć, co się z tobą dzieje?”. „Siódmego dnia. Nie powiedziałeś, dlaczego trzymasz w biurze zdjęcie matki”. „Zabito ją w kilka dni po zrobieniu tego zdjęcia. Zrobił ją jakiś świr, jak twój ojciec.”. „I dlatego zostałeś gliną?”. „Jesteś bystry. Masz instynkt. Dobry gliniarz musi go mieć. Chciałeś kiedyś zostać gliną?”. „W dzieciństwie”. „Wiesz, co mój instynkt mi podpowiada? Że coś ukrywasz”. „Niby co?” „Mów dalej. Może wymyślę”.
W retrospektywie wycieńczony głodem Fenton w końcu widzi Boga, wychodzi i ma zniszczyć demona, jednak nie potrafi i zabija ojca. Chce uwolnić czwartą ofiarę, ale Adam go uprzedza. Zabija rzekomego demona.
Część tej historii poznajemy już w drodze do rosarium, dokąd jadą w nocy Doyle i skuty kajdankami Fenton. „Tydzień później poszliśmy na posterunek mówiąc, że tata nie wraca do domu. Przyjęli zgłoszenie, lecz nikogo nie znaleźli”. Doyle dowiaduje się, że odtąd bracia zostali rozdzieleni – mieszkali w dwóch sierocińcach. Dojeżdżają do rosarium. Fenton opowiada, że Fenton poprosił brata, by, jeśli go zniszczy, pochował go w rosarium. Wyjawia też Doyle’owi, że jest Adamem i że to Fenton był mordercą. Prowadzi go do grobu Fentona. Pokazuje groby. Tyle, że nie leżą tam ciała ludzkie (Fenton trzymał je w piwnicy, jak trofea), tylko ciała demonów. „Jesteś porąbany. Fenton, Adam, czy jak się tam nazywasz. Wiem na pewno, że złapałem paskudnego mordercę”. Doyle celuje w Adama pistoletem. „Może – odpowiada Adam. – Ale to nie wskrzesi twojej matki. Nie żyje. A zabójca uciekł”. „Niech cię szlag, sukinsynu!” – krzyczy Doyle, rzucając się na Adama. Adamowi udaje się zdobyć kluczyki do kajdanek i zdjąć je, a zarazem wyczytuje grzech Doyle’a. To on zabił matkę. Jest demonem „Skąd wiedziałeś?” – pyta Doyle. „Byłeś na liście. Myślałeś, że nikt się nie dowie? Bóg wie. Dlatego mnie przysłał”. Adam wrzuca Doyle’a do dołu w rosarium i zabija go siekierą. Następnego dnia rano oddział FBI szuka Doyle’a. Wchodzą do domu Fentona. Agent Hull odkrywa, że Doyle był na liście mordercy. W piwnicy agenci znajdują legitymację Doyle’a. Hull odwiedza szeryfa, którym okazuje się być Adam. Prowadzi z nim rozmowę o Fentonie, po czym Adam żegna go słowami „Dobry z pana człowiek”. Ostatnia scena filmu: Adam i jego ciężarna żona (jego sekretarka), cieszą się, że spełnili wolę Boga.
Przystępując do zbadania organizacji struktury fabularnej filmu Paxtona przyjąłem metodę zastosowaną przez Łukasza Plesnara w jego artykule zatytułowanym „Organizacja struktury fabularnej Obywatela Kane Orsona Wellsa”, który został zamieszczony w pracy zbiorowej pod redakcją Alicji Helman pod tytułem „Analizy i interpretacje. Film zagraniczny” (Katowice 1986). Przyjąłem też za autorem artykułu jego definicję struktury fabularnej, schematu fabularnego i definicję fabuły.
W największym skrócie struktura fabularna filmu to całość dająca się przedstawić albo jako schemat fabularny, albo jako fabuła. Schemat fabularny to „następstwo wydarzeń przedstawionych w dziele, ukazanych w kolejności, w jakiej pojawiały się one w ramach warstwy przedstawionej”. „Fabuła natomiast jest chronologicznym i logicznym ciągiem wydarzeń przedstawionych, bez względu na to, w jakim porządku zostały one w utworze zaprezentowane”.
Dokonany przeze mnie podział filmu na jednostki schematu fabularnego (i jednostki fabuły) jest, w porównaniu z podziałem filmu Wellesa, dokonanym przez Plesnara, bardziej szczegółowy. Sądzę jednak, że w tym przypadku taka „drobiazgowość” jest uzasadniona. „Obywatel Kane” ukazywał widzowi śledztwo prowadzone przez Thompsona już po śmierci obiektu tego śledztwa, czyli tytułowego Kane’a. Siłą rzeczy osoba obca, czyli Thompson, który stara się wyjaśnić „zagadkę różyczki”, nie może tak głęboko wniknąć w psychiczne przeżycia obiektu swych zainteresowań, jak zrobiłby to sam Kane, gdyby to on relacjonował widzom swoje życie. W filmie Paxtona relację słyszymy z ust osoby, która jest bezpośrednio i głęboko uwikłana w wydarzenia. Dlatego ważne są różne pozorne drobiazgi, myśli bohaterów, ich wewnętrzne rozterki. Stąd podział, którego dokonałem, zawiera aż 66 jednostek schematu fabularnego i tyle samo jednostek fabuły.



Kolejność jednostek schematu fabularnego:
(S1) Detektyw Doyle przyjeżdża do kwatery FBI.
(S2) Rozmowa z agentem Hullem.
(S3) Spotkanie z Fentonem Meiksem.
(S4) Fenton Meiks mówi, że wie, kto jest mordercą nazywanym Ręką Boga; twierdzi, że to
jego brat.
(S5) Fenton opowiada Doyle’owi o tym, jak Adam popełnił samobójstwo.
(S6) Doyle rozmawia przez telefon z sekretarką szeryfa.
(S7) Doyle wraca do biura.
(S8) Fenton rozpoczyna opowiadanie.
(S9) Fenton i Adam wracają ze szkoły.
(S10) Wraca ojciec i razem jedzą kolację.
(S11) Fenton i Adam kładą się spać.
(S12) Ojciec doznaje wizji.
(S13) Ojciec mówi synom o demonach.
(S14) Ojciec podwozi synów do szkoły.
(S15) Fenton zasypia w szkole.
(S16) Fenton i Adam rozmawiają w łóżkach.
(S17) Ojciec przywozi do domu pierwszą ofiarę.
(S18) Doyle pyta Fentona, czy mówi prawdę.
(S19) Ojciec odkrywa grzechy ofiary i zabija ją.
(S20) Ojciec, Fenton i Adam zakopują ofiarę w rosarium.
(S21) Fenton mówi Doyle’owi, że wie gdzie są ciała.
(S22) Fenton i Doyle wyruszają w deszczową noc samochodem Doyle’a do rosarium.
(S23) Fenton i Adam oglądają kreskówkę.
(S24) Fenton i Adam z kolegą na boisku szkolnym.
(S25) Fenton i Adam dowiadują się, że następnego ranka mają zniszczyć kolejnego demona.
(S26) Oczekiwanie przed supermarketem na starszego mężczyznę.
(S27) Ogłuszenie drugiej ofiary.
(S28) Odkrycie grzechów i śmierć drugiej ofiary.
(S29) Zakopanie ofiary. Ojciec mówi: „On mordował małe dzieci”.
(S30) Rozmowa ojca i Fentona w kuchni.
(S31) Fenton kopie dół.
(S32) Rozmowa ojca z Fentonem tego samego dnia wieczorem.
(S33) Fenton dalej kopie dół.
(S34) Budowanie piwniczki.
(S35) Przyprowadzenie trzeciej ofiary.
(S36) Fenton biegnie do szeryfa.
(S37) Szeryf rozmawia z Fentonem.
(S38) Szeryf przywozi Fentona do domu.
(S39) Rozmowa szeryfa z ojcem.
(S40) Szeryf, ojciec i Fenton idą do piwniczki.
(S41) ojciec zabija szeryfa.
(S42) Szeryf zostaje pochowany w rosarium, a ojciec jest zrozpaczony, bo musiał zabić
człowieka, a nie demona.
(S43) Ojciec zamyka Fentona w piwniczce.
(S44) Do Fentona przychodzi Adam z wodą.
(S45) Doyle pyta Fentona, czy ojciec go odwiedzał.
(S46) Ojciec zagląda do Fentona.
(S47) Fenton widzi Boga i pojmuje prawdę.
(S48) Fenton wychodzi z zamknięcia.
(S49) Ojciec, Fenton i Adam jadą po następną ofiarę.
(S50) Fenton ma zabić czwartą ofiarę, ale zabija ojca. Adam zabija ofiarę.
(S51) Doyle i Fenton dojeżdżają do rosarium.
(S52) Adam i Fenton grzebią ojca w rosarium. Adam przysięga Fentonowi, że jeśli go zniszczy, to pochowa go w rosarium.
(S53) Fenton mówi, że tak naprawdę jest Adamem.
(S54) Adam prowadzi Doyle’a do grobu Fentona.
(S55) Adam pokazuje groby Fentona i demonów.
(S56) Adam niszczy Fentona.
(S57) Doyle dziwi się, że Adam wierzy w demony.
(S58) Wspomnienia Adama, który zawsze wierzył w demony.
(S59) Doyle chce zabić Adama.
(S60) Doyle zabija matkę.
(S61) Adam upewnia się, że Doyle jest demonem.
(S62) Adam wrzuca Doyle’a do dołu i niszczy go.
(S63) Agenci FBI rozmawiają w kwaterze o zniknięciu Doyle’a
(S64) FBI znajduje ciała w domu Fentona.
(S65) Agent Hull rozmawia z szeryfem, którym okazuje się być Adam.
(S66) Agent Hull odjeżdża, Adam rozmawia z żoną.

Kolejność jednostek fabuły:
(F1) Fenton i Adam wracają ze szkoły.
(F2) Wraca ojciec i razem jedzą kolację.
(F3) Fenton i Adam kładą się spać.
(F4) Ojciec doznaje wizji.
(F5) Ojciec mówi synom o demonach.
(F6) Ojciec podwozi synów do szkoły.
(F7) Fenton zasypia w szkole.
(F8) Fenton i Adam rozmawiają w łóżkach.
(F9) Ojciec przywozi do domu pierwszą ofiarę.
(F10) Ojciec odkrywa grzechy ofiary i zabija ją.
(F11) Ojciec, Fenton i Adam zakopują ofiarę w rosarium.
(F12) Fenton i Adam oglądają kreskówkę.
(F13) Fenton i Adam z kolegą na boisku szkolnym.
(F14) Fenton i Adam dowiadują się, że następnego ranka mają zniszczyć kolejnego demona.
(F15) Oczekiwanie przed supermarketem na starszego mężczyznę.
(F16) Ogłuszenie drugiej ofiary.
(F17) Odkrycie grzechów i śmierć drugiej ofiary.
(F18) Zakopanie ofiary. Ojciec mówi: „On mordował małe dzieci”.
(F19) Rozmowa Fentona i ojca w kuchni.
(F20) Fenton kopie dół.
(F21) Rozmowa ojca z Fentonem tego samego dnia wieczorem.
(F22) Fenton dalej kopie dół.
(F23) Budowanie piwniczki.
(F24) Przyprowadzenie trzeciej ofiary.
(F25) Fenton biegnie do szeryfa.
(F26) Szeryf rozmawia z Fentonem.
(F27) Szeryf przywozi Fentona do domu.
(F28) Rozmowa szeryfa z Ojcem.
(F29) Szeryf, ojciec i Fenton idą do piwniczki.
(F30) Ojciec zabija szeryfa.
(F31) Szeryf zostaje pochowany w rosarium, a ojciec jest zrozpaczony, bo musiał zabić człowieka, a nie demona.
(F32) Ojciec zamyka Fentona w piwniczce.
(F33) Do Fentona przychodzi Adam z wodą.
(F34) Ojciec zagląda do Fentona.
(F35) Fenton widzi Boga i pojmuje prawdę.
(F36) Fenton wychodzi z zamknięcia.
(F37) Ojciec, Fenton i Adam jadą po następną ofiarę.
(F38) Fenton ma zabić czwartą ofiarę, ale zabija ojca; Adam zabija ofiarę.
(F39) Adam i Fenton grzebią ojca w rosarium; Adam obiecuje Fentonowi, że jeśli go zniszczy, pochowa go w rosarium.
(F40) Doyle zabija matkę.
(F41) Adam niszczy Fentona.
(F42) Detektyw Doyle przyjeżdża do kwatery FBI.
(F43) Rozmowa z agentem Hullem.
(F44) Spotkanie z Fentonem Meiksem.
(F45) Fenton Meiks mówi, że wie, kto jest mordercą nazywanym Ręką Boga; twierdzi, że to jego brat.
(F46) Fenton opowiada Doyle’owi o tym, jak Adam popełnił samobójstwo.
(F47) Doyle rozmawia przez telefon z sekretarką szeryfa.
(F48) Doyle wraca do biura.
(F49) Fenton rozpoczyna opowiadanie.
(F50) Doyle pyta Fentona, czy mówi prawdę.
(F51) Fenton mówi Doyle’owi, że wie, gdzie są ciała.
(F52) Fenton i Doyle wyruszają w deszczową noc samochodem Doyle’a do rosarium.
(F53) Doyle pyta Fentona, czy ojciec go odwiedzał
(F54) Doyle i Fenton dojeżdżają do rosarium.
(F55) Fenton wyjawia, że tak naprawdę jest Adamem.
(F56) Adam prowadzi Doyle’a do grobu Fentona.
(F57) Adam pokazuje groby Fentona i demonów.
(F58) Doyle dziwi się, że Adam wierzy w demony.
(F59) Wspomnienia Adama, który zawsze wierzył w demony.
(F60) Doyle chce zabić Adama.
(F61) Adam upewnia się, że Doyle jest demonem.
(F62) Adam wrzuca Doyle’a do dołu i niszczy go.
(F63) Agenci FBI rozmawiają w kwaterze o zniknięciu Doyle’a.
(F64) FBI znajduje ciała w domu Fentona.
(F65) Agent Hull rozmawia z szeryfem, którym okazuje się być Adam.
(F66) Agent Hull odjeżdża, Adam rozmawia z żoną.

Tak jak w artykule Plesnara, także tutaj widać, że jednostki schematu fabularnego i jednostki fabuły są analogiczne i że pokrywają się ze sobą. Można i tutaj odtworzyć stosunek jednostek schematu fabularnego do jednostek fabuły, a potem stosunek jednostek fabuły do jednostek schematu fabularnego.
Podczas ustalania kolejności jednostek fabuły pojawiły się dwa problemy. Pierwszy dotyczył momentu czasowego, w którym należało umieścić zabicie matki przez Doyle’a. Problemu tego nie ma, jeśli ustala się kolejność jednostek schematu fabularnego. Natomiast nie wiemy dokładnie, czy matka została zabita kilkanaście lat temu, czy kilka lat czy może kilka miesięcy przed czasem teraźniejszym. Możemy się domyślać, ze musiało minąć kilka lat, bo Doyle mówi, że został policjantem po śmierci matki, a widzimy, że Doyle zdążył już zrobić pewną karierę w FBI (jest przełożonym agenta Hulla). Bliższych szczegółów nie znamy i dlatego umieszczenie sceny zabójstwa matki jest z konieczności arbitralne. Ponieważ od śmierci ojca Fentona i Adama minął spory okres czasu, umieściłem śmierć matki Doyle’a po śmierci ojca chłopców, by nie rozbijać dodatkowo kolejności losów tej rodziny.
Drugim problemem była jednostka fabuły stanowiąca wspomnienie Adama i ilustrująca jego stwierdzenie, że „zawsze wierzył w demony”. W schemacie fabularnym jest to jedno z ostatnich wydarzeń, dzieje się w rosarium w obecności Doyle’a. Zastanawiałem się, czy uznać ten fragment za retrospekcję, czy za rzecz dziejącą się w czasie teraźniejszym, w umyśle Adama. Doszedłem do wniosku, że należy uznać ten fragment za wydarzenie z czasu teraźniejszego. Gdyby uznać go za retrospekcję, to należałoby rozbić tę jednostkę na wiele mniejszych, bo stanowiła ona zbitkę wielu wspomnień przedzielonych w rzeczywistości upływem czasu, zbitkę starć z kilkoma demonami. Sposób pokazania tego wspomnienia przez realizatorów sugerował chyba, że mamy do czynienia z błyskawicznym przebiegiem myśli przez głowę Adama, a więc jesteśmy w czasie teraźniejszym.

Obecnie, podążając śladem metody Plesnara, możemy zaprezentować stosunek jednostek schematu fabularnego do jednostek fabuły, a potem stosunek jednostek fabuły do jednostek schematu fabularnego.



Jednostka schematu fabularnego / jednostka fabuły


S1/ F42 S23/F12 S45/S53
S2/F43 S24/S13 S46/F34
S3/F44 S25/S14 S47/F35
S4/F45 S26/F15 S48/F36
S5/F46 S27/F16 S49/F37
S6/F47 S28/F17 S50/F38
S7/F48 S29/F18 S51/F54
S8/F49 S30/F19 S52/F39
S9/F1 S31/F20 S53/F55
S10/F2 S32/F21 S54/F56
S11/F3 S33/F22 S55/F57
S12/F4 S34/F23 S56/F41
S13/F5 S35/F24 S57/F58
S14/F6 S36/F25 S58/F59
S15/F7 S37/F26 S59/F60
S16/F8 S38/F27 S60/F40
S17/F9 S39/F28 S61/F61
S18/F50 S40/F29 S62/F62
S19/F10 S41/F30 S63/F63
S20/F11 S42/F31 S64/F64
S21/F51 S43/F32 S65/F65
S22/F52 S44/F33 S66/F66



Jednostka fabuły / jednostka schematu fabularnego

F1/S9 F23/S34 F45/S4
F2/S10 F24/S35 F46/S5
F3/S11 F25/S36 F47/S6
F4/S12 F26/S37 F48/S7
F5/S13 F27/S38 F49/S8
F6/S14 F28/S39 F50/S18
F7/S15 F29/S40 F51/S21
F8/S16 F30/S41 F52/S22
F9/S17 F31/S42 F53/S45
F10/S19 F32/S43 F54/S51
F11/S20 F33/S44 F55/S53
F12/S23 F34/S46 F56/S54
F13/S24 F35/S47 F57/S55
F14/S25 F36/S48 F58/S57
F15/S26 F37/S49 F59/S58
F16/S27 F38/S50 F60/S59
F17/S28 F39/S52 F61/S61
F18/S29 F40/S60 F62/S62
F19/S30 F41/S56 F63/S63
F20/S31 F42/S1 F64/S64
F21/S32 F43/S2 F65/S65
F22/S33 F44/S3 F66/S66

W artykule Plesnara następuje teraz propozycja, by te same stosunki jednostek schematu fabularnego do jednostek fabuły (i odwrotnie), które zostały przedstawione za pomocą symboli literowych i cyfrowych, przedstawić w sposób graficzny. W mojej pracy zachodzi przy wykresie graficznym ta różnica, że ciągi jednostek przedstawiam do siebie tak samo równolegle i łączę je analogicznymi liniami, ale ciągi te umieszczam na kartce pionowo. To odwrócenie rysunku o 90 stopni wynika z konieczności. Wzdłuż linii poziomej nie udałoby się umieścić na kartce formatu A4 aż 66 jednostek.
Dla porządku dodam jeszcze, że w wykresie A linie ciągłe łączące jednostki schematu fabularnego z jednostkami fabuły oznaczają, że jesteśmy w czasie teraźniejszym. Linie przerywane oznaczają, że w danym momencie schematu fabularnego następuje retrospekcja.

Wykres A. Jednostka schematu fabularnego / jednostka fabuły


1 . . 1
2 . . 2
3 . . 3
4 . . 4
5 . . 5
6 . . 6
7 . . 7
8 . . 8
9 . . 9
10 . . 10
11 . . 11
12 . . 12
13 . . 13
14 . 14
15 . . 15
16 . . 16
17 . . 17
18. . 18
19 . . 19
20 . . 20
21 . . 21
22 . . 22
23 . . 23
24 . . 24
25 . . 25
26 . . 26
27 . . 27
28 . . 28
29. . 29
30 . . 30
31 . . 31
32 . . 32
33 . . 33
34 . . 34
35 . . 35
36 . . 36
37 . . 37
38 . . 38
39 . . 39
40 . . 40
41 . . 41
42 . . 42
43 . . 43
44 . . 44
45 . . 45
46 . . 46
47 . . 47
48 . . 48
49 . . 49
50 . . 50
51 . . 51
52 . . 52
53 . . 53
54 . . 54
55 . . 55
56 . . 56
57 . . 57
58 . . 58
59 . . 59
60 . . 60
61 . .61
62 . . 62
63 . . 63
64 . . 64
65 . . 65
66 . . 66

W wykresie B linie przerywane łączą jednostki fabuły z odpowiednimi jednostkami schematu fabularnego do miejsca, w którym zaczyna się czas teraźniejszy fabuły. Wtedy linie łączące jednostki obu schematów są już ciągłe.

Wykres B. Jednostka fabuły / jednostka schematu fabularnego
1 . . 1
2 . . 2
3 . . 3
4 . . 4
5 . . 5
6 . . 6
7 . . 7
8 . . 8
9 . . 9
10 . . 10
11 . . 11
12 . . 12
13 . . 13
14 . . 14
15 . . 15
16 . . 16
17 . . 17
18 . . 18
19 . . 19
20 . . 20
21 . . 21
22 . . 22
23 . . 23
24 . . 24
25 . . 25
26 . . 26
27 . . 27
28 . . 28
29 . . 29
30 . . 30
31 . . 31
32 . . 32
33 . . 33
34 . . 34
35 . . 35
36 . . 36
37 . . 37
38 . . 38
39 . . 39
40 . . 40
41 . . 41
42 . . 42
43 . . 43
44 . . 44
45 . . 45
46 . . 46
47 . . 47
48 . . 48
49 . . 49
50 . . 50
51 . . 51
52 . . 52
53 . . 53
54 . . 54
55 . . 55
56 . . 56
57 . . 57
58 . . 58
59 . . 59
60 . . 60
61 . . 61
62 . . 62
63 . . 63
64 . . 64
65 . . 65
66 . . 66

Wykres C. Temporalna organizacja struktury fabularnej Ręki Boga


O
|
|
|
| S1-S8
|
|
|
|
|
|
|
S9 - S17 |
|
|
|
|
|
| S18
S19-S20 |
|
|
| S21-S22
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
S23-S44 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| S45
|
|
S46-S50 |
|
|
| S51
S52 |
|
| S53-S55
|
S56 |
|
| S57-S59
|
S60 |
|
|
| S61-S66
|
|
|



Następujące po sobie w filmie sekwencje zdarzeń czasu teraźniejszego i przeplatanie ich retrospekcjami (nazwane przez Łukasza Plesnara temporalną organizacją struktury fabularnej) można przedstawić graficznie sposobem analogicznym do tego, jakiego użył autor, którego staram się tutaj naśladować, w stosunku do Obywatela Kane.W wykresie C, tak samo jak w wykresie 3 u Plesnara, na osi O zostały umieszczone wydarzenia czasu teraźniejszego, a na lewo od tej osi zdarzenia z przeszłości. Ponownie, tak jak w wykresach A i B, musiałem odwrócić wykres o 90 stopni z powodu dużej ilości jednostek.

Obecnie spróbuję zanalizować poszczególne linie fabularno-rozwojowe składające się na Rękę Boga. W tym celu należy najpierw podjąć decyzję o ilości tych linii i powiązać je z właściwymi osobami. Na pierwszy rzut oka wydaje się, że takie linie są 2: linia Doyle’a i linia Adama podającego się za Fentona. Jednak po przewrotnej zmianie tożsamości rzekomego Fentona taki podział traci rację bytu. Po pierwsze, orientujemy się, że cała historia, opowiedziana z punktu widzenia Fentona, tak naprawdę została opowiedziana przez Adama. Jak więc mamy uwierzyć, że to, co braliśmy za przeżycia, myśli, motywy Fentona, zostało mu przypisane przez opowiadającego o nich Adama w sposób zgodny z prawdą? Z drugiej jednak strony, Adam, tak jak jego Ojciec, otrzymał od Boga dar odgadywania dzięki dotykowi grzechów demonów. Może więc Adam poznał prawdę o Fentonie i opowiada ją tak, jak zrobiłby to on sam?
Wydaje się jednak, że pozostanie przy 2 liniach fabularno-rozwojowych nie jest słuszne. Wątek Doyle’a pozostaje wprawdzie taki sam, ale wątek Adama i jego rodziny należy chyba rozbić na 3 odrębne linie: linię ojca, linię Adama i linię Fentona. Co prawda linia Adama jest w jakiś sposób kontynuacją linii ojca, ale cele Adama, rozbieżne z celami Fentona, ujawniają się wyraźnie dopiero po śmierci ojca. Dopiero wtedy dziecko staje się bohaterem aktywnym. Natomiast Fenton prawie od początku był w opozycji w stosunku do celów ojca i sposobów ich realizacji. Żeby to stwierdzić, nie trzeba nawet wierzyć, że sprawozdanie Adama na temat Fentona jest prawdziwe, wystarczy wiedzieć, że Fenton zabił ojca i że drogi braci rozeszły się od tej chwili oraz że to w końcu Adam zniszczył Fentona.
Analiza tych czterech linii fabularno-rozwojowych zostanie przeprowadzona także metodą zaproponowaną przez Łukasza Plesnara w jego artykule z 1986 roku. Plesnar odwołuje się do skonstruowanego przez Claude’a Bremonda schematu sekwencyjnego (Bremond oparł się na koncepcji Władimira Proppa). „Bremond zakłada, że podstawową jednostkę, atom struktury fabularnej, stanowi funkcja [podkreślenie – A.Z.] nałożona na zdarzenia i procesy, które – grupując się w ciągi wedle pewnej zasady – tworzą fabułę lub schemat fabularny,” Plesnar proponuje za Bremondem, by odszukiwać tzw. triady funkcyjne, z których każda zawiera trzy zespolone ze sobą funkcje: cel, aktualizację celu i efekt (lub jego brak). Pisze też: „Triady funkcyjne opisywać mogą w równej mierze proste, pojedyncze wydarzenia, jak i obszerniejsze, jednorodne struktury fabularne. Można je więc także zastosować do analizy całych linii fabularno-rozwojowych, wzbogaconej – w razie potrzeby – analizą poszczególnych epizodów czy bloków formalnych”. Trzeba też wspomnieć, że triada nie musi być w pełni rozwinięta. Jeśli brak któregoś z jej elementów (przeważnie efektu), to nadal pozostaje ona triadą, tyle że zredukowaną (reduktem).


Przejdę teraz do odtworzenia linii poszczególnych bohaterów za pomocą rozłożenia ich na triady.



Triady funkcyjne detektywa Doyle’a

Triada 1:
Cel: rozwiązanie zagadki
Aktualizacja: Spotkanie z
Fentonem Meiksem
Efekt: przybliżenie rozwiązania
zagadki



Triada 2:
Cel: rozwiązanie zagadki
Aktualizacja: dowiedzenie
się o wizji Ojca
Efekt: przybliżenie
rozwiązania zagadki



Triada 3:
Cel: rozwiązanie zagadki
Aktualizacja: dowiedzenie
się o miejscu zakopania ciał
Efekt: wyruszenie do rosarium



Triada 4:
Cel: rozwiązanie zagadki
Aktualizacja: zobaczenie gro-
bów w rosarium
Efekt: rozwiązanie zagadki
i śmierć Doyle’a



Triady funkcyjne ojca:

Triada 1:
Cel: posłuszeństwo woli Boga
Aktualizacja: poinformowanie
synów o zaistniałej sytuacji
Efekt połowiczny: Adam wierzy
ojcu, a Fenton nie


Triada 2:
Cel: posłuszeństwo woli Boga
Aktualizacja: porwanie pierwszej (a także pozostałych)
ofiary
Efekt: śmierć ofiary


Triada 3:
Cel: udowodnienie Fentonowi
prawdy
Aktualizacja: zamknięcie Fentona
w piwniczce
Efekt: Fenton widzi Boga

Triada 4:
Cel: udowodnienie Aniołowi,
że się mylił mówiąc, że Fenton
jest demonem
Aktualizacja: polecenie Fentonowi
zniszczenie demona.
Brak efektu: śmierć ojca




Triady funkcyjne Fentona Meiksa:

Triada 1:
Cel: powstrzymanie ojca przed
zabijaniem
Aktualizacja: próba ocalenia
pierwszej ofiary
Brak efektu: ofiara ginie



Triada 2:
Cel: poinformowanie kogoś
o czynach ojca
Aktualizacja: rozmowa z Szeryfem
Brak efektu: śmierć Szeryfa



Triada 3:
Cel: powstrzymanie ojca
przed zabijaniem
Aktualizacja: rzekome uwierzenie
ojcu
Efekt: zabicie ojca

Triada 4:
Cel: zostać zniszczonym przez brata
Aktualizacja: zabijanie ludzi, by
sprowokować reakcję Adama
(czyli zostać przez niego zniszczonym)
Efekt: śmierć Fentona



Triady funkcyjne Adama Meiksa:

Triada 1:
Cel: spełnienie woli bożej
Aktualizacja: pomaganie
ojcu przy niszczeniu demonów
Efekt: zabicie pierwszego
demona


Triada 2:
Cel: spełnienie woli bożej
Aktualizacja: niszczenie demonów
po śmierci ojca
Efekt: demony giną


Triada 3:
Cel: zniszczenie Fentona
Aktualizacja: zniszczenie Fentona
Efekt: zniszczenie Fentona



Triada 3:
Cel: zniszczenie ostatniego
demona
Aktualizacja: zabicie Doyle’a
Efekt: spełnienie woli bożej


Przyjrzawszy się triadom funkcyjnym każdego z bohaterów, można zauważyć, że ani ojciec, ani Doyle nie zrealizowali swych ostatecznych celów. Fenton zrealizował część swoich celów, przede wszystkim ten ostateczny: zginął z ręki brata. W tej sytuacji prawdziwym „człowiekiem sukcesu” jest Adam Meiks. On swoje cele zrealizował.
W tym momencie warto zastanowić się, jak mają się do siebie poszczególne linie fabularno – rozwojowe. Przez prawie cały czas trwania filmu utrzymywani jesteśmy przez autorów w przekonaniu, że linią podstawową jest linia Doyle’a, analogicznie, jak podstawowa była linia Thompsona w filmie „Obywatel Kane”. Także tutaj mamy do czynienia z osobą prowadzącego śledztwo, który działa w czasie teraźniejszym i stara się rozwiązać zagadki z przeszłości. Jednak pod koniec dowiadujemy się, że podstawową linią jest linia Adama. To on otrzymał od Boga zadanie zniszczenia demona Doyle’a i wykonuje to zadanie dzięki wprowadzeniu Doyle’a (i widza) w błąd, co do swych zamiarów i swojej tożsamości. Co więcej, widz zostaje przekonany nie tylko do tego, że rzekomy Fenton to Adam, ale nagle staje po stronie Adama i po stronie jego ojca. Nagle odkrywa, że ojciec nie był psychopatą, że naprawdę otrzymał zadanie od Boga.

Ostatnim problemem pozostałym do rozpatrzenia jest pytanie postawione przez Łukasza Plesnara na temat podobieństwa analizowanego przez niego filmu do filmów o strukturze kryminalnej. Autor dochodzi do wniosku, że „Obywatel Kane” jest filmem o strukturze quasi-kryminalnej. Jest tak dlatego, że zawiera on, tak jak filmy kryminalne, zagadkę, która stanowi podstawę schematu fabularnego i utrzymuje widzów w napięciu, jednak zagadka ta nie jest zbrodnią. Od jej rozwiązania nie zależy niczyje życie.
W filmie Ręka Boga mamy do czynienia z serią zagadek typowo kryminalnych. Widz utrzymywany jest do samego końca w wielkim napięciu, które nie opada wcale po niespodziewanym zwrocie w chwili wyjawienia prawdziwej tożsamości głównego bohatera. Myślę, że uzasadnione jest twierdzenie, że fabuła filmu Paxtona oparta jest na strukturze kryminalnej, mimo że można zaliczyć ten film także do horrorów.

Łukasz Plesnar kończy swój artykuł stwierdzeniem, że zastosowana przez niego metoda badania organizacji struktury fabularnej posiada wymiar ponadindywidualny, tzn. „może być zastosowana do opisu struktury fabularnej każdego w zasadzie dzieła ekranowego”. Zgadzam się z autorem i mam nadzieję, że moje zastosowanie zaproponowanej przez niego metody potwierdza zacytowaną w poprzednim zdaniu opinię.