W sumie zakończenie jest dosyć proste do odczytania. Jest bardzo przewrotne bo okazuje się że cala ucieczka ("sfingowana deportacja") jest wytworem fantazji Shlomo zresztą zwanego wariatem, a pozostałych spotkał identyczny los.

"Tak wygląda|prawdziwa historia mojego sztetl. No, może nie do końca prawdziwa. Sztetl, sztetl, sztetełe,nie zapomnij, sztetełe, do pociągu wsiadłem raz,by pojechać w dal. Sztetl, sztetl, sztetełe,nie zapomnę oczu ich,
bo przy życiu trzyma mnie ich szaleństwa cień... ich szaleństwa cień."

Ludzie w takiej sytuacji rożnie próbują się bronic przed otaczającą ich rzeczywistością i stąd jego fantazyjna opowieść "wariata" który na swój sposób chciał opowiedzieć o holokauście.

Film rewelacyjny - zwłaszcza końcówka.
9/10

Bardzo mądre i przejrzyste wytłumaczenie.

i najprawdopodobniej chodziło o Stutthof...

To nie jest nazwa wsi tylko poprostu gmina żydowska (zgromadzenie) w języku Jidysz

mogę sobie interpretować,jak mi się podoba.