<<Jest ciekawe, że podobną rolę – kontrastu wobec zmysłowości – odgrywa muzyka w filmie „Pianistka”, omówionym w „Polityce” (46) przez Zdzisława Pietrasika. Była to jedna z nielicznych opinii pozytywnych, bo „Pianistka” została u nas źle przyjęta. „Nie, nie i jeszcze raz nie. Film chory... fałsz i histeria”, powiada miesięcznik „Film”. „Sprośności... drastyczny, niesmaczny... nie daje nic prócz zawstydzenia... nieprawdopodobny psychologicznie... scena, w której nauczycielka uzależniona od kaset erotycznych spotyka w porno-shopie swoich uczniów-nastolatków, demaskuje rolę, jaką odgrywa prawne przyzwolenie na wszechobecność handlu seksem”.

Dramat nędzy erotycznej

Rzeczywiście film korzysta z całej dopuszczalnej ostatnio swobody, co właśnie zbrzydziło recenzentów „Filmu”, ale w jakiej intencji to robi? Istotnie Erika, jako jedyna kobieta wśród zdziwionych jej obecnością męskich klientów, ogląda filmy porno w specjalnych zakładach i wącha porzucone przez bywalców chusteczki z ich rezultatami podniecenia. W kinie drive-in, gdzie uczestniczy się w seansie nie opuszczając samochodów, podgląda pary pieszczące się w wozach i nie może wtedy powstrzymać swego opróżniającego się pęcherza. Zamknięta w łazience kaleczy sobie żyletką delikatne okolice damskie. Gdy zakochał się w niej Walter, odpycha go gwałtownie, ale dochodzi do spotkania z nim – w ubikacji, gdzie Eryka zmusza go, by zgodził się na wykonanie przez nią aktu oralnego; następnie nakłania go, by zadawał jej masochistyczne dla niej tortury; czy daje jej to satysfakcję? Wątpliwe, bo wymiotuje.

Czy jest ona nienormalną obsesjonatką? Nie, bo chorzy umysłowo tracą kontrolę nad swoją świadomością, zaś Erika zachowuje zimną trzeźwość. Zresztą gdyby nawet tak było, to przypadek Eriki byłby tylko wyolbrzymieniem stanu, który w postaci stłumionej, zminimalizowanej, ostrożniejszej, może tyczyć każdego: nie na darmo Freud oświadczył, że zajmuje się psychopatami, by zbadać cechy, które dają się wykryć u zdrowych. Ale czy zresztą są tacy? Tenże Freud stwierdza, że nie istnieje normalny wzorzec zachowania się seksualnego: każdy ma własne skłonności, których jednak nie można uznać za odchylenie: „wszyscy jesteśmy zboczeńcami”. Co więc może oznaczać owo zachowanie się Eriki?

Tłumaczy je jej powołanie: jest ona pianistką, pedagogiem, specjalistką od Schuberta, Schumanna i Bacha, których komentuje dla swoich uczniów w pogłębionych analizach. Film podkreśla tę dwoistość charakteru Eriki przez powtarzające się niby w refrenie ujęcia rąk na klawiaturze w trakcie wirtuozyjnego wykonywania klasycznej muzyki, na przemian z jej ekscesami. Co daje zaskakujący kontrast: dawno już nie słyszało się z ekranu tak wybitnej pianistyki w połączeniu z tak ostrymi scenami seksualności. Jest to celowe. Erika nie potrafi pogodzić wysokiej kultury ze zwierzęcością, do jakiej popycha człowieka jego biologia. W tym rozdarciu Erika wychodzi naprzeciw bestii tam gdzie ona, w przekonaniu Eriki, działa najbardziej ostatecznie, w swoim definitywnym zbydlęceniu; Erika rozmyślnie stacza się na dół, by spojrzeć twarzą w twarz w fizyczny upokarzający upadek seksu.

Jak pogodzić ten animalizm z potrzebą godności, szacunku oraz – uczucia! Tak jest, bo Erika na koniec tęskni do miłości, żywi pociąg do Waltera, którego upokarza, jakby sprawdzając granicę jego wytrzymałości i własną możliwość zniesienia konsekwencji połączenia płciowego. Dlatego zmusza go do zachowania, w jej odczuciu, obrzydliwego. Jest to eksperymentowanie, jak głęboko można zejść, nie tracąc świadomości kultury duchowej. Doświadczenie ryzykowne, które grozi samozniszczeniem.

Film przejmujący ze względu na swoją uczciwość stylistyczną: pozbawiony płaczliwości, sentymentalizmu i psychologizowania, przedstawia postępowanie Eriki bez komentarza, który należy do nas. Następnym pytaniem będzie, czy problem Eriki – sprzeczność między wymaganiem duchowości oraz rują przyrodniczą – wyłania się tylko w odczuciu Eriki, czy też może tyczyć każdego? „Pianistka” w tym względzie jest filmem zaskakującym w czasach wolności obyczajowej, zniknięcia rygorów, dopuszczalności erotyzmu. Stanowi reakcję na ów klimat naukowej higieny i wypadek nie jest odosobniony, jak świadczy seria powieściowa sezonu 2001/02 oraz film taki jak „Intymność” Patricka Cherau, również omówiony już w „Polityce”.

(...)

Między Madonną a prostytutką

Psychoanalitycy ze szkoły freudowskiej opisują wypadki celowej ucieczki od seksu. Bywają odchylenia jak kult bielizny, obuwia damskiego, kolekcjonowanie włosów itp.; osoby takie bynajmniej nie życzą sobie być doprowadzone do normalnego pożycia, bo ich mania jest dla nich obroną przed koniecznościami seksu. „W gruncie rzeczy są to asceci”, „perwersyjni lubią swoją perwersję i nie mają ochoty poddać się leczeniu” – pisze dr Wilhelm Stekel: uciekają od seksu, by uratować swoje poczucie ludzkiej wyższości. Fizyczność seksu bywa wciąż, również dzisiaj, odczuwana przez kobiety jako poniżenie, upadek, dyshonor; Stekel miał pacjentkę lękającą się własnej namiętności, która rozstała się z mężczyzną, do którego miała skłonność i poślubiła niekochanego; jego zdaniem kobiety chronią się przed realnym kontaktem „ucieczką do cienia”, uwielbiają artystę, który jest niedostępny, kochają się w mężu stanu, którego nie spotkają nigdy, w postaci historycznej, w bohaterze z powieści. „Ale potrafią też rzucić się niespodziewanie, ślepo, prawie w transie, w rozpustę: ich skala przebiega między Madonną i prostytutką”. To właśnie jest problem „Pianistki”.>>

http://archiwum.polityka.pl/art/duch-zezwierzecony,371819.html