W każdym miejscu na Ziemi można znaleźć jaskinie. Grotołazów, zafascynowanych podziemnym światem i tajemnicami, które ten świat skrywa, łączy zamiłowanie do badania nieznanego. Film Wyprawa Do Niezwykłych Jaskiń pokazuje wyprawę Hazel Barton i Nancy Holler-Aulenbach do jaskiń w ścianach kanionów, w lodowcach i pod lasem deszczowym w Meksyku. W tych niezwykłych i nieprzyjaznych miejscach Barton, będąca mikrobiologiem, poszukuje maleńkich żyjątek, które potrafią tam przetrwać. Mikroorganizmy, które żyją w środowisku pozbawionym światła i ubogim w substancje odżywcze, a w wypadku lodowców – od setek tysięcy lat zamkniętym w lodzie, wykształciły jedyne w swoim rodzaju strategie przystosowawcze oraz śmiercionośną broń przeciwko innym organizmom, konkurującym o te same, nieliczne źródła pokarmu. Barton ma nadzieję, że badania podziemnego życia doprowadzą do odkrycia nowych lekarstw i antybiotyków na nękające ludzi choroby.

Doktor Hazel Barton i Nancy Holler-Aulenbach, na urwisku w pobliżu Wielkiego Kanionu, opuszczają się do otworu jaskini zawieszone 240 metrów nad turkusową powierzchnią rzeki. Chcą jako pierwsze zbadać mało znaną jaskinię, która powstała miliony lat wcześniej niż rzeka utworzyła kanion. Na Grenlandii Barton i Aulenbach dołączają do zespołu naukowców i miłośników przygód, którzy podejmują próbę rekordowego, 160-metrowego zejścia do jaskini lodowcowej. Schodzą przez groźnie wyglądające szczeliny na powierzchni lodowca do przypominającej katedrę groty pośród błękitnego lodu. Od ścian odrywają się ostre jak brzytwa kawałki lodu. Nancy bada proces powstawania tych jaskiń, a tymczasem Hazel pobiera próbki maleńkich organizmów, zdolnych przeżyć w warunkach ekstremalnego ciśnienia i temperatury. Są one zahibernowane, można je więc wydobyć z lodu i przywrócić do życia. W podwodnych jaskiniach na meksykańskim brzegu Morza Karaibskiego znajdują się piękne formy, spotykane w typowych jaskiniach na lądzie. Woda jest niezwykle czysta i trudno się domyślić, że scena rozgrywa się pod wodą, dopóki w kadrze nie pojawia się Hazel w stroju płetwonurka. Te jaskinie są piękne, lecz niebezpieczne. Każdy błąd może doprowadzić do tragedii. Pod meksykańską dżunglą, w podziemnych korytarzach, Hazel szuka mikroorganizmów w skrzącej się haloklinie, czyli miejscu, gdzie słodka woda przepływająca pod dżunglą spotyka się ze słoną wodą oceanu. Film Wyprawa Do Niezwykłych Jaskiń, pokazując widzom ekscytujący urok badań naukowych, zabiera ich w podróż do świata przyrody, w „podziemne krajobrazy”, równie piękne i pełne życia, jak inne miejsca na Ziemi.

Świat pod naszymi stopami jest wartościowym i zachwycającym miejscem. Oczywiście, grotołazi zawsze o tym wiedzieli. Pociągają ich wyzwania: wysokości, które muszą pokonać, ciemne otwory, do których trzeba zejść, ciasne i kręte korytarze, które mogą prowadzić donikąd albo do pięknych komór, jakich nikt wcześniej nie widział ani sobie nie wyobrażał. Niezależnie od wyniku, grotołazów ciekawi i motywuje to, co może się znajdować za następnym zakrętem. Nieznane stanowi dla nich wyzwanie i inspirację. Naukowcy bardzo przypominają grotołazów. Często nie wiedzą, do czego doprowadzą ich badania, ale emocje wywołuje w nich poszukiwanie wiedzy i wszystkiego, co można przy okazji poznać. Zarówno grotołazi, jak i naukowcy, bardzo się troszczą o ochronę jaskiń na całym świecie. Podobnie jak oni, my – Panasonic IMAX Warszawa – mamy nadzieję, że Wyprawa Do Niezwykłych Jaskiń zachęci do poszerzenia wiedzy o podziemnym świecie i o tym, jak można pomóc w jego ochronie.

Grenlandia to największa wyspa na Ziemi. Ma 2670 kilometrów długości i 1290 kilometrów szerokości. W dużej części leży poza kołem podbiegunowym, lata są tam więc chłodne, a zimy – bardzo mroźne. Latem temperatura wynosi od 5 do 18 stopni Celsjusza, zimą – często poniżej minus 20 stopni. Pokrywa lodowa, zwana też lodowcem kontynentalnym, pokrywa 80% powierzchni Grenlandii. W niektórych miejscach lód ma 3-4 kilometry grubości! Ekipa Wyprawy Do Niezwykłych Jaskiń poleciała do Kangerlussuaq (czytaj „gongerluszłok”), niewielkiego miasteczka na południowo-zachodnim wybrzeżu Grenlandii. Na wyspie mieszka zaledwie 60.000 ludzi, w większości pochodzenia eskimoskiego. Zamieszkują oni miasteczka wzdłuż fiordów zachodniej linii brzegowej, gdzie w wodach oceanu unoszą się góry i tafle lodowe. Ekipa poleciała śmigłowcem na lodowiec wraz z grotołazami i naukowcami, badającymi przesuwającą się powoli pokrywę lodową. W miesiącach letnich powierzchnia lodowca topnieje, tworząc rzeki, które ciągną się całymi kilometrami. Kiedy woda napotyka uskok w lodzie, leje się w dół, drążąc głębokie dziury i groty. Nasza ekipa udała się na Grenlandię we wrześniu, po uformowaniu się jaskiń, gdy lodowcowe rzeki zaczynają znów zamarzać. Z nadejściem zimy wejścia do jaskiń skuwa lód. Lodowiec przesuwa się wprawdzie bardzo wolno, zaledwie o kilka centymetrów rocznie, ale ten ruch może spowodować zawalenie się niektórych nowo powstałych jaskiń. Każdej jednak wiosny rzeki znów płyną, odsłaniając stare jaskinie i drążąc nowe.

Quintana Roo to jeden z trzech stanów Meksyku na półwyspie Jukatan, połaci lądu oddzielającej Zatokę Meksykańską od Morza Karaibskiego. Zdjęcia do filmu Wyprawa Do Niezwykłych Jaskiń kręcono na karaibskim wybrzeżu tego stanu, w pobliżu dawnego portu Majów, Tulum. Pozostałości cywilizacji Majów, która istniała do 400 roku p.n.e. do XIV wieku, rozrzucone są na wybrzeżu, a także w gęstym lesie deszczowym i na bagnach półwyspu. Jukatan to niska, wapienna równina. Spadające na dżungle deszcze wsiąkają w porowaty wapień. Przez miliony lat lekko kwaśna deszczówka wyżłobiła system jaskiń, który ciągnie się do morza. Kiedy 11.000 lat temu skończyła się ostatnia epoka lodowcowa, poziom morza podniósł się i jaskinie zostały zalane. Do dziś słodkie wody rzeki spływają podziemnymi korytarzami do oceanu. W niektórych miejscach wapienne sklepienia jaskiń zapadły się, odsłaniając spore zbiorniki wodne. Takie groty określa się słowem „cenote”, które pochodzi z języka Majów i oznacza studnię. Majowie bowiem czerpali z nich słodką wodę. Uważali je też za miejsca święte. Na dnie owych zbiorników archeolodzy znaleźli artefakty z czasów Majów, nawet ludzkie kości. Wzdłuż brzegu Morza Karaibskiego znajduje się około 50 cenote. Cenote Dos Ojos, gdzie kręcono znaczną część zdjęć, to trzeci na świecie pod względem wielkości spośród znanych podwodnych systemów jaskiniowych. Dotychczas zbadano 56 kilometrów korytarzy.

Wąwóz rzeki Małe Kolorado, będącej dopływem Kolorado, przebiega na wschód i na południe od Wielkiego Kanionu. Wąwóz znajduje się na ziemi Nawahów w północnej Arizonie. Rezerwat Nawahów o powierzchni 6,5 miliona hektarów jest największym rezerwatem indiańskim na południowym zachodzie Ameryki. Oprócz wąwozu rzeki Małe Kolorado na ziemi Nawahów znajduje się wiele innych malowniczych miejsc, takich jak Monument Valley, kanion de Chelly i Most Tęczowy w kanionie Glen. Powstanie wąwozu rzeki Małe Kolorado i Wielkiego Kanionu było wynikiem tego samego fałdowania, które ukształtowało Góry Skaliste. Gdy ścierające się płyty kontynentalne wypiętrzyły Góry Skaliste, rzeka Kolorado, która płynęła przez równiny w tej okolicy, musiała zmienić swój bieg, rzeźbiąc przełom do nowego ujścia do Zatoki Kalifornijskiej. Nurt rzeki ukształtował Wielki Kanion i łączące się z nim kaniony w ciągu czterech do sześciu milionów lat. W skali geologicznej był to okres stosunkowo krótki. Rzeki Kolorado i Małe Kolorado odsłoniły warstwy skalne, odzwierciedlające następowanie po sobie er geologicznych. Warstwy, które w kanionach są wyraźnie widoczne, to głównie piaskowiec i wapień. Te skały osadowe powstały z osadów morskich i rzecznych. Ich sedymentacja (osadzanie się) i kompakcja (gęstsze upakowanie luźnych składników mineralnych) trwały miliony lat. Jaskinia, pokazana w filmie, ukształtowała się w wapieniu zwanym „Redwall”, czerwonej warstwie skalnej, która znajduje się wysoko na ścianach kanionów. Ten wapień osadził się około 300 milionów lat temu. Jaskinia powstała podobnie jak inne jaskinie lądowe – wydrążyła ją przesączająca się przez wapień kwaśna woda. Rzeka odsłoniła jaskinię, pogłębiając kanion. Dziś otwór znajduje się na wysokości 240 metrów ponad powierzchnią wody!

Doktor Hazel Barton Urodziła się w Bristolu, w Anglii. Uzyskała stopień licencjata (bachelor) biologii stosowanej na Uniwersytecie Zachodniej Anglii, a następnie przeprowadziła się do Stanów Zjednoczonych, by zostać doktorantką w dziedzinie mikrobiologii w Kolorado. Zanim rozpoczęła pracę z Normanem Pace na Uniwersytecie Kolorado w Boulder, gdzie prowadzi badania nad uodpornionymi na leki prątkami gruźlicy, wykładała na wydziale chirurgii Ośrodka Nauk Medycznych (Health Science Center) Uniwersytetu Kolorado. Ukończywszy w wieku 14 lat kurs terenowy, Hazel zaczęła się zapuszczać do wilgotnych, błotnistych jaskiń w Anglii i Walii. Po przeprowadzce do Stanów Zjednoczonych jej pasją stało się badanie i sporządzanie map jaskiń. Należy do najlepszych kartografów jaskiniowych w Ameryce i otrzymała wiele nagród za opracowane przez siebie mapy zarówno jaskiń suchych, jak i podwodnych. Pełni obecnie funkcję kierowniczki Państwowego Towarzystwa Speleologicznego i Biura Miernictwa Speleologicznego Stanu Quintana Roo (Quintana Roo Speleological Survey). Nancy Holler-Aulenbach Jest asystentką nauczyciela w szkole montessoriańskiej z Norcoss w stanie Georgia i zapaloną alpinistką jaskiniową. Wraz ze swoim mężem Bertem niemal co weekend chodzi po jaskiniach. Tak naprawdę jej przygoda z grotołażeniem zaczęła się już w dzieciństwie, dzięki rodzicom, którym towarzyszyła na każdej wycieczce do jaskini. Nancy jest instruktorką w Państwowym Ratownictwie Jaskiniowym (National Cave Rescue) i odgrywa ważną rolę w akcjach ratowniczych dzięki drobnej budowie i umiejętności przeciskania się przez wąskie przejścia. Jest też szeroko znana ze swoich umiejętności mierniczych i badawczych. We wrześniu 1999 roku została zaproszona do Klubu Odkrywców (The Explorers Club). Jak wielu grotołazów, uczestniczy w działaniach na rzecz ochrony jaskiń (np. usuwanie graffiti i śmieci z jaskiń), spisach biologicznych oraz badaniach geologicznych i hydrologicznych związanych z jaskiniami.

* Najdłuższą jaskinią świata jest Jaskinia Mamucia w Kentucky (USA), której długość wynosi ponad 560 kilometrów. * Najgłębsza jaskinia świata to Lamprechtsofen-Vogelshacht w Austrii. * Jaskiniowe nacieki to zwieszające się ze sklepienia stalaktyty i wyrastające z podłoża stalagmity. * Wapień to skała osadowa, składająca się głównie z węglanu wapnia. Rozpuszcza się w wodzie, w wyniku czego wody podziemne drążą jaskinie. * Nietoperze to jedyne latające ssaki. Należą do rzędu Chiroptera, co oznacza „ręka-skrzydło”. * Nietoperze mają bardzo dobry wzrok. * Nietoperze stosują echolokację, by poruszać się i poszukiwać pokarmu nocą i w jaskiniach. * Troglobionty to zwierzęta przystosowane do życia w całkowitych ciemnościach, panujących w jaskini. Przystosowania obejmują brak oczu i/lub pigmentu w skórze, dłuższe czułki, dłuższe nogi lub płetwy, drobniejszą budowę, składanie mniejszej liczby jaj i większą długość życia. * Kras to forma terenu, na której występują leje, źródła i strumienie wpływające pod ziemię. Słowo „kras” pochodzi z języka chorwackiego (oznacza skałę) i było stosowane przez pierwszych geologów, badających naturę wód gruntowych, przepływających przez wapienne wzgórza i doliny.

Przez całą historię ludzkości jaskiń używano w różnym charakterze – od kryjówek szamana po laboratoria naukowe. Oto przykłady sprytnych zastosowań, jakie znajdował dla jaskiń człowiek: * Wejścia do jaskiń służyły przodkom człowieka za „salony”. * Pierwotni artyści wykorzystywali ściany jaskiń jako podkład swoich malowideł. * Jaskinie były wykorzystywane jako świątynie i miejsca obrzędowe – przypuszczalnie dlatego, że stanowią połączenie świata ziemskiego z podziemnym światem duchowym. * Jaskinie zawsze były skarbnicą skamieniałości morskich i lądowych. Paleontolodzy znaleźli w nich między innymi szczątki mamutów włochatych, mastodontów, tygrysów szablastozębnych i leniwców olbrzymich. * Przed wynalezieniem lodówki jaskiń używano do przechowywania owoców i warzyw w stałej, niskiej temperaturze. * Zanim pojawiły się piwnice, w jaskiniach dojrzewał ser i napoje alkoholowe. * Jaskinie, dzięki niezmiennej atmosferze, służyły za szpitale pacjentom z zaburzeniami układu oddechowego. * Jaskinie często służyły za kryjówki przemytnikom i fałszerzom. * Podczas prohibicji w jaskiniach zakładano lokale alkoholowe, a podczas II wojny światowej – sale taneczne. * W niektórych społecznościach buddyjskich tradycja nakazuje mnichom spędzenie kilku samotnych lat w jaskini. * Indianie wysyłali do jaskiń swoich najlepszych wojowników, by wydobywali epsomit (gorzką sól) i gips. * W późnych latach czterdziestych w amerykańskich jaskiniach wydobywano guano, czyli odchody nietoperzy, wykorzystywane jako nawóz. Dzisiaj jaskinie stanowią przedmiot badań, między innymi dla mikrobiologów, ekologów, geologów, hydrologów, antropologów i paleontologów.