BERLINALE 2017: Marsz równości

W programie berlińskiej imprezy wysyp filmów, które kwestionują zastane prawdy, stają po stronie mniejszości, wyciągają z cienia "innych" tego świata. Innymi mogą być tu zarówno zwierzęta ("Pokot" Agnieszki Holland), mniejszości seksualne ("A Fantastic Woman" Sebastiána Lelio), jak i mieszkańcy Afryki ("Félicité" Alaina Gomisa). Recenzują: Jakub Majmurek, Marcin Stachowicz i Jakub Popielecki. 



Wariaci i myśliwi ("Pokot", reż. Agnieszka Holland)

W "Pokocie" Agnieszka Holland sięga po gatunek. Ekranizacja powieści Olgi Tokarczuk "Prowadź swój pług przez kości umarłych" jest jednocześnie czarnym kryminałem, thrillerem, baśnią i satyrą społeczną – wszystko to przyprawione elementami niesamowitości i grozy. W swoich najlepszych momentach film kojarzy się z dziełami Davida Lyncha z początku lat 90. i tym, jak twórca "Miasteczka Twin Peaks" portretuje amerykańską prowincję.


Holland przygląda się polskiej. "Pokot" zabiera nas do małej miejscowości w Kotlinie Kłodzkiej, gdzie ciągle jest problem z zasięgiem sieci telefonii komórkowej. Życie toczy się tam powoli, dość prosto i jednostajnie. Jest biednie i ciasno, przed młodymi nie widać szczególnie zachęcających perspektyw. Okolicą rządzi grupa wpływowych mężczyzn: Prezes, właściciel lisiej fermy, ksiądz, komendant policji. Wszystkich łączy wspólny rytuał polowania. Przez cały rok, zimą, latem, wiosną i jesienią, przeczesują otaczające Kotlinę lasy, przetrzebiając obficie zamieszkującą je zwierzynę.

Myśliwi we współczesnej Polsce (zwłaszcza tej liberalnej i lewicowej) nie mają ostatnio dobrej prasy. Ten film z pewnością jej nie poprawi. Myślistwo jest w "Pokocie" nie tylko krwawym i okrutnym sportem, ale także symbolem zepsucia lokalnej społeczności. Rytuał wspólnego zabijania zwierząt umacnia arbitralną, opartą na przemocy władzę grupy mężczyzn: nad naturą, słabszymi ekonomicznie, kobietami. Holland pokazuje obrazy umęczonej natury – położonych pokotem zwierząt, lisów umierających w ciasnych klatkach, saren w kłusowniczych wnykach – i pyta widzów: czy naprawdę jako ludzie mamy prawo zadawać takie cierpienie innym żyjącym istotom?

Na ekranie lokalnej społeczności Kotliny stawia główna bohaterka filmu, Janina Duszejko. To emerytowana inżynierka, nauczycielka angielskiego w lokalnej podstawówce, zapamiętała ekscentryczka, w oczach lokalnej społeczności wręcz wariatka. Kobieta gromadzi wokół siebie grupę osób podobnie nieprzystosowanych, ekscentrycznych, innych.


Całą recenzję Jakuba Majmurka można przeczytać TUTAJ. 



Po dwóch stronach lustra ("A Fantastic Woman", reż. Sebastián Lelio)

Czy słyszeliście kiedyś o figurze "królikaczki"? Chodzi o prostą grę z percepcją: zręcznie skonstruowany obrazek, w zależności od tego, z jakiej perspektywy na niego spojrzymy, pokaże raz królika, a raz kaczkę. Nie da się zobaczyć obu jednocześnie. Na podobnych zasadach działa najnowszy film reżysera "Glorii", Sebastiana Lelio. "A Fantastic Woman" zaczyna się mocno klasycznie – starszy mężczyzna idzie na randkę z dużo młodsza kobietą; w kiczowatej restauracji świętują jej urodziny. Za chwilę przeniosą się do mieszkania i będą uprawiać czuły seks – widać, że nie chodzi tutaj o przelotny romans, raczej o długotrwały związek. Tego samego wieczora mężczyzna budzi się z objawami wylewu i niedługo później umiera. Partnerka towarzyszy mu w szpitalu, ale lekarze i rodzina zmarłego traktują młodą kobietę z podejrzliwością, jakby była wyrachowaną oszustką albo przynajmniej prostytutką. Czy chodzi o różnicę wieku? Roszczenia spadkowe? Jakieś piętno z przeszłości bohaterki, o której reżyser z rozmysłem nie raczył nas poinformować?


W miarę jak wchodzimy w świat podejrzeń i dwuznacznych rozmów, nasza percepcja powoli się zmienia – dostrzegamy w ciele Mariny pewne subtelne nieścisłości, jakby jej wizerunek nabierał tężyzny, pęczniał, ubierał się w zupełnie nowe kształty. I nagle – pstryyyk! – królik zamienia się w kaczkę: stoi przed nami kobieta w skórze mężczyzny. Poszukiwaczom spojlerów od razu spieszę wyjaśnić – nie zdradzam w tym momencie żadnych istotnych dla fabuły faktów. Przez większość filmu doskonale znamy kulisy związku Mariny i Orlando. Chodziło mi raczej o wydobycie tych elementów obrazu, które robią z "A Fantastic Woman" rodzaj metakomentarza. Lelio – świadomie bądź nie – pozwala nam na własnej skórze doświadczyć, w jak olbrzymim stopniu ludzka percepcja jest warunkowana społecznie. Ciało Mariny poddane opresji – wyszydzane, mierzone, ważone i fotografowane – zmienia się zgodnie z nakazem stereotypu: ma być przedmiotem obrzydzenia, napiętnowania. Babochłopem, facetem w przebraniu kobiety, chimerą. Spojrzenie uprzedzonej większości niszczy nieskazitelny obraz z pierwszych scen filmu, mimo że bez trudu stał się on dla nas czymś całkowicie naturalnym, wręcz przezroczystym – patrzyliśmy na Marinę tak, jak sama chciałaby być postrzegana. I jaka rzeczywiście była, zanim przepuszczona przez filtr stereotypów percepcja nie wzięła góry nad rzeczywistością.

Lelio każe nam więc wejść w świat filmu przez matrycę stereotypu, ale jednocześnie głęboko wnika w intymność Mariny.

Całą recenzję Marcina Stachowicza można przeczytać TUTAJ. 



Afrykańska pieśń ("Félicité", reż. Alain Gomis)

Kamera z ręki, paradokumentalny sznyt, twarze, głosy, polifonia obrazów i dźwięków. Reżyser Alain Gomis wita nas w Afryce, każąc patrzeć, jakbyśmy mieli słuchać. "Félicité" rozpoczyna scena z koncertu w knajpce w Kinszasie. Gomis opisuje to otoczenie gęstą plątaniną zbliżeń, detali, szczegółów, które piętrzą się i przeplatają niczym polirytmiczne struktury muzyki z kontynentu. Kolejne twarze są jak muzyczne tematy, do których kamera wraca raz za razem, zagęszczając przestrzeń, lawirując i klucząc. Patrzymy i słuchamy: spokojne, kamienne oblicze jakiejś kobiety, czyjś śmiech, żarty, rozmowy, anegdoty. Lokalna kapela powoli wprowadza rytm, odzywają się bębny, gitara. Nagle niespodzianka, nowa melodia: spokojna twarz, która przykuła naszą uwagę, należy do wokalistki zespołu. Jej spokój, odcinający się od gwaru pomieszczenia, okazuje się wyrazem koncentracji przed występem. Kobieta wchodzi na scenę i zaczyna śpiewać. Muzyka pulsuje, razem z nią obraz. 


Podobne sekwencje działają w "Félicité" niczym refreny. Tytułowa bohaterka, wspomniana wokalistka, odbywa na naszych oczach podróż, ale w jakimkolwiek życiowym dołku by się znalazła, zawsze powraca do tej jednej stałej. Jej występy mają charakter rytuału, egzorcyzmu, w jakim przepracowuje ona kolejne kaprysy losu. Kobieta ulega rytmowi, intonuje brzmiące niczym lament melodie i zatraca się w doświadczeniu. Na oczach tłumu staje się szamanką, mistrzynią ceremonii. Zdaje się wówczas rozumieć wszystkie tajemnice świata, cały jego ból. Odczarowuje go i zamienia w muzykę.

"Félicité" nie jest jednak transowym teledyskiem. Fabularny trzon filmu więcej ma wspólnego z kinem braci Dardenne niż z antropologiczną audiowizualną impresją, jaką zapowiada otwierająca sekwencja. Félicité to kongijska everywoman, papierek lakmusowy, za pośrednictwem którego Gomis będzie mógł prześwietlić trudne warunki życia w kraju. W tym celu trzeba jednak wsadzić kij w szprychy skromnej, ale relatywnie znośnej egzystencji bohaterki. Tak, Félicité jest samotną matką, mieszka w biednej części Kinszasy, w jej domu się nie przelewa. Mimo to stać ją, żeby zapłacić znajomemu za naprawienie zepsutej lodówki; jakoś wiąże koniec z końcem. Wtem nadchodzi katastrofa: jej syn przeżywa wypadek na motorze. 

Całą recenzję Kuby Popieleckiego można przeczytać TUTAJ.