Nie da się ukryć, że wraz z pojawieniem się dźwięku filmy nieme straciły wiele na wartości. Nie mniej niektóre z nich potrafią pozytywnie zaskoczyć nawet dziś. Tak też jest z "Gabinetem doktora Caligariego" Roberta Wiene’a. Nie bez powodu nadal uchodzi za jedne z najważniejszych filmów w historii. Nie tylko rozpoczął niemiecki ekspresjonizm w filmie i jest jego najbardziej reprezentatywnym dziełem, ale położył podwaliny pod takie współczesne gatunki jak kryminał, horror i film psychologiczny.

Czym zaskakuje dziś "Gabinet doktora Caligari"? Po pierwsze fabułą. Dla przyzwyczajonego do liniowych historii widza nowatorska w 1920 roku narracja z otwartym zakończeniem może być zaskakująca. Baa, na pewno zaskakuje, co widać chociażby po "Wyspie tajemnic". W głównej osi fabularnej do prowincjonalnego miasteczka przybywa wędrowny hipnotyzer Caligari z chęcią zaprezentowania na co rocznym jarmarku swojego eksponatu - tajemniczego lunatyka Cezara. W tym samym czasie w miasteczku zaczynają ginąć ludzie. Przyjaciel jednej z ofiar odkrywa, że za zbrodniami stoi owy hipnotyzer. W pogoni za nim trafia do zakładu psychiatrycznego, w którym dyrektorem jest … Caligari. Całość za pomocą prologu i epilogu wzięta jest w klamrę opowieści jednego z pacjentów szpitala. Do końca filmu nie wiadomo czy opowiedziana historia jest prawdziwa, czy to produkt chorej wyobraźni opowiadającego. Tak samo nie wiadomo czy Caligari naprawdę jest antagonistą, czy tylko został tak przedstawiony. Bez tego intryga była już wciągająca. Główny wątek kryminalny z licznymi zwrotami akcji przedstawiony w horrorowy sposób świetnie dawkował napięcie. Zamykająca film klamra wywróciła historię do góry nogami nadając jej psychologicznej głębi. W ten sposób "Gabinet doktora Caligari" zapoczątkował w kinie fascynację tematem chorób psychicznych, mimo że w czasie, gdy powstawał, psychoanaliza dopiero raczkowała. Co ciekawe owa rama została dodana po ukończeniu scenariusza przez Hansa Janowitza i Carla Mayera. Pierwotnie film miał być próbą przedstawienia autorytetu społecznego symbolizowanego przez doktora psychiatrii w skrajnie niekorzystnym świetle – uczonego jako kuglarza, wykorzystującego swoją władzę do szatańskich sztuczek. Ponad to był krytyką społeczeństwa, a konkretnie burżuazyjnego i mieszczańskiego, które głosząc światłe hasła pozwoliło na wybuch I wojny światowej. Krwawej bitwy, w której poza licznymi ciałami Niemców poległ również dumny germański duch – duch Goethego, Schillera. Na przestrzeni lat twórcy filmowy wielokrotnie korzystali ze struktury narracyjnej "Gabinetu doktora Caligariego", wystarczy wspomnieć: "Wyspę tajemnic", "Mechanika", "Piękny umysł", "Donnie Darko", "Sekretne okno" czy "Obłęd".

Drugim elementem "Gabinetu doktora Caligariego" godnym uwagi jest scenografia. W przeciwieństwie do większości filmów stanowi ona integralną część opowieści. Nie jest tłem dla wydarzeń tylko równorzędnym sposobem wyrazu. W filmie wyraźnie da się zauważyć podział na sceny rzeczywiste i wątpliwe. Te drugie przedstawione są w krzywym zwierciadle. Całe miasteczko Holstenwall, poszczególne budynki i miejscowy jarmark nie mają wyglądu realnego, bardziej wyglądają jak z ponurego koszmaru. Tworzą je pochyłe ściany, kręte korytarze i zdeformowane drzwi. Przestrzeń jest wyraźnie zaburzona. Co więcej, tworzą ją elementy malarskie. Na płótnach namalowano wszystko, nawet cienie bohaterów. Tak wykreowany świat jest sztuczny, oryniczny, wręcz psychodeliczny. Jest odbiciem stanu psychicznego głównego bohatera. Ponadto lokacje w filmie "Gabinet doktora Caligari" mają również charakter symboliczny. Miasto, więzienie i szpital dla umysłowo chorych to obiekty zamknięte. Podkreślają niewolę bohatera w piekle własnego umysłu. Warto też zauważyć, że w wielu ujęciach postaci niejako zlewają się z dekoracjami, zwłaszcza w scenach z Cezarem. Zabieg ten podkreśla jego uprzedmiotowienie. Nie jest on samodzielnie myślącym i działającym człowiekiem, ale bezwolnym narzędziem w rękach demonicznego Caligariego. To wszystko składa się na charakterystyczny ekspresjonistyczny wygląd filmu.

Ciekawy jest jeszcze sposób ukazania postaci o wyższym statusie społecznym. Radca miejski i policjanci siedzą na bardzo wysokich taboretach co symbolizuje wyższości nad zwykłymi obywatelami. Ten pomysłowy element scenografii świadczy o pierwotnym przesłaniu filmu.

Za równo pod względem wizualnym jak i fabularnym "Gabinet doktora Caligari" zdefiniował zasady niemieckiego ekspresjonizmu filmowego. Zgodnie z literackimi wpływami historia jest niesamowita, owiana mroczną tajemnicą, zawiera wątki kryminalne i irracjonalne. Kontynuuje znany ze "Studenta z Pragi" motyw dwoistości ludzkiej duszy oraz przydaje mu cech wyraziście demonicznych pociągających za sobą niepewność i grozę. Tytułowy Caligari jest zarazem lekarzem i magiem, uczonym i szaleńcem, niesie pomoc i popełnia zbrodnie. Scenografia filmu nie mogła być bardziej ekspresjonistyczna. Odpowiadali za nią trzej malarze tego nurtu: Walter Reimann, Hermann Warm i Walter Rohrig. Świadomie przygotowali wystylizowane i deformujące rzeczywistość plany. Efektu plastyczności dopełnia malarska kontrastowość czerni i bieli, a w szczególności licznych cieni. Niestety ponieważ większość kadrów była po prostu obrazami ruch kamery w filmie praktycznie nie istnieje. Ekspresjonistyczny ruch zapoczątkowany przez "Gabinet doktora Caligari" kontynuowały takie obrazy jak "Genuine", "Raskolnikow", "Od poranka do północy", "Golem", "Nosferatu - symfonia grozy" i "Gabinet figur woskowych". Wiele jego elementów, a w szczególności wykorzystanie scenerii, światła i cienia do przedstawienia ciemnej strony bohatera zaczęto powszechnie wykorzystywać też w innych filmach np. w "Portierze z hotelu Atlantic", "Tajemnicach duszy", "Metropolis" oraz "M - Morderca". Jednak wpływ filmu Roberta Wiene'a widoczny jest nie tylko w Niemczech. Wyraźnie można go dostrzec we wczesnych horrorach Universalu o istotach nadprzyrodzonych takich jak "Dracula", "Frankenstein", "Niewidzialny człowiek", "Mumia", a także filmach noir, gdzie miasto jest miejscem paranoi i ukrytych niebezpieczeństw, cienie są wszędzie, a schody prowadzą donikąd. Z bardziej współczesnych wystarczy przywołać dowolny film Tima Burtona: "Batman", "Edward Nożycoręki", "Gnijąca Panna Młoda".