20. MFF Nowe Horyzonty: Sekcja Trzecie Oko

Za pierwszą linią aktywnych kobiet stoi, a w zasadzie leży, drugi szereg. Wiecznych śpiących królewien. One są antybohaterkami tegorocznego Trzeciego Oka. Osoby apatyczne i aspołeczne, wewnętrznie rozmemłane jak niepościelone łóżko, spędzające życie na nic nie robieniu, pogrążone w marzeniach i życiowym letargu. Ich kwaterą główną jest sypialnia, a mottem ucieczka od wszystkiego. O śpiących królewnach na Nowych Horyzontach opowiada Ewa Szabłowska, kuratorka sekcji Trzecie Oko.


Wszyscy wiemy, że spędzanie w łóżku całego dnia jest moralnie dwuznaczne. Pobudka, prysznic, gimnastyka – to abecadło zdrowego trybu życia i psychofizycznej formy. Tylko zgniłki chcą cały dzień spędzać w pościeli: nieroby, książkowe mole i barowe ćmy, narkomani, dzieci milionerów, prostytutki, artyści, nastolatki i słabeusze. Budzą się zmęczeni, aby w letargu przez kolejny dzień nie stawić czoła rzeczywistości.

Figura śpiącej królewny, która przez sto lat czeka uśpiona aż pocałunek księcia przywróci ją do życia, znana jest z bajek i niezliczonych adaptacjach literackich, malarskich i filmowych. Sto lat to 35600 dni i nocy apatii. Nic dziwnego, że śpiąca królewna jest symbolem absolutnej kobiecej bierności i niewygodnym wzorem dla milionów współczesnych, młodych kobiet, które aż przebierają nogami, by wziąć los w swoje ręce. Jednak – nie tylko nie znika z horyzontu, lecz w nowych wcieleniach mości się w coraz to nowszych łóżkach i materacach. Jak to możliwe, że jej trujący czar nadal emanuje? Najwyraźniej jest w figurze śpiącej królewny coś bardzo aktualnego, mówiącego o nas i naszych relacjach ze światem.

Królewny, odbywające swój bunt na leżąco, w samotności własnych łóżek, wydawać się mogą jednostkami bezużytecznymi. Ale można też spojrzeć z innej strony: czy poprzez sen i w swojej całkowitej bierności, nie realizują najwyższych form oporu? Śpiące ciała nie uczestniczą w wyścigu i konsumpcji, nie są podatne na propagandę i socjotechniki. Odłączone od systemu, są forpocztą letargicznej rewolucji.

Współczesna śpiąca królewna może mieć wiele wcieleń. W "Moim roku relaksu i odpoczynku" wspaniale mizantropicznej powieści Ottesy Moshfegh, będącej inspiracją dla całej sekcji, narratorka, chce zapaść w czarodziejski sen. Nie chodzi o odświeżający ośmiogodzinny standard, lecz full time hibernację na cały sezon, a najlepiej rok. Z asystentki w galerii na Manhattanie zmienia się w rekreacyjną lekomankę. Gdyby Fassbinder kręcił "Seks w wielkim mieście", tak wyglądałaby Carrie Bradshaw odurzająca się wszystkim co ma do zaoferowania późny kapitalizm: zakupami, jogą, sztuką, seksem i psychotropami – pisała recenzentka New York Timesa. Paradoksalnie dopiero zapadnięcie w sen prowadzi ją do przebudzenia z amerykańskiego marzenia.

Jako pacjentka prywatnej kliniki psychiatrycznej, śpiąca królewna pojawia się "W bezruchu" Elisy Mishto. Jest pacjentką trudną, zawsze i wszędzie odmawiającą uczestnictwa. Julie nie uczy się i nie pracuje. Jej nieliczne aktywności sprowadzają się do hodowania ślimaków, okazjonalnego seksu z nieznajomymi, oraz snucia ekscentrycznych teorii społecznych, a raczej aspołecznych. Narcystyczna, odklejona od świata i arogancko obojętna wobec jego problemów, księżniczka żyjąca w swojej bańce, twierdzi, że życie w bezruchu wymaga zaskakująco dużo akcji.


W "Make Up" w reżyserii Claire Oakley, nastoletnia Ruth żyje jak we śnie. Podejmuje amatorskie śledztwo, by dowiedzieć się, kim jest tajemnicza kochanka jej chłopaka. Ruth porusza się śladem zmysłowych znaków, które zostawia rywalka. W łazience znajduje ślad szminki, w pościeli długi rudy włos. Czasem ma wrażenie, że ulega wzrokowym i słuchowym omamom, a dowody zdrady zdają się tylko wytworem fantazji. "Make Up" zaczyna się jak brytyjskie kino społeczne spod znaku Andrei Arnold, by za chwilę porzucić chronologię wydarzeń i przenieść się na podszyty erotycznym napięciem poziom snów i halucynacji w stylu Nicolasa Roega.


Tyko w ocenzurowanych dla dzieci bajkach księżniczka budzi się od pierwszego pocałunku. W starszych, bardziej brutalnych wersjach nawet urodzenie dziecka nie wybudzało jej ze snu. Tak też dzieje się w debiucie Sabriny Mertens zatytułowanym "Pora wylinki" ("Fellwechselnzeit"): królewna już dorosła, została nawet matką. Przed córką i mężem chowa się w sypialni, całymi dniami leży w łóżku. A jeśli uda się jej już wygrzebać z prześcieradła, nie rozstaje się ze swoim szlafrokiem. Zawieszona między dzieciństwem własnym i córki, ucieka w głąb siebie. W Porze wylinki, mrocznym dzienniku rodzinnego rozkładu, łóżko nie jest meblem symbolizującym miłość, lecz ciemną przestrzenią przezywanych w samotności obsesji, wstydu, udręki zapętlonych myśli i bezsennych nocy.


W "Mieście głęboko uśpionym", filmowym debiucie rosyjskiej reżyserki Marii Ignatenko, śpiąca królewna pojawia się w tle. Jest zjawą, wspomnieniem zmarłej żony bohatera. Razem z nią, w niekończący się zimowy sen, zapadli mieszkańcy zasypanego śniegiem miasta. Zahibernowani bezwładnie leżą w samochodach, na zamarzniętych chodnikach, w nieogrzewanych mieszkaniach. We śnie przypominającym śmierć nie czują nic. Tak jakby nie tyle ich mózgi, lecz serca były uśpione. Nieprzytomne ciała, pogrążone w depresji, lenistwie, złej pogodzie i kacu, nie mają po co się budzić.

***

Czy miejsce snu wpływa na to, co śnimy? Odpowiedzi na to pytanie szukała Laurie Anderson w "Institutional Dream Series" z 1972 roku. W performansie bez publiczności artystka układała się do snu w rozmaitych miejscach: bibliotece, parkowej ławce, damskiej łazience na uczelni, plaży czy holu biura imigracyjnego. Każda ze spędzonych poza domem ośmiu nocy była eksperymentem, a jej własne ciało instrumentem badawczym. W rezultacie powstał intrygujący fotodziennik, z lapidarnymi streszczeniami snów i zdjęciami śpiącej w różnych pozach i miejscach Laurie. Co ciekawe, na jej liście, nie było kina. Odżywcza drzemka w kinie jest niechlubną, lecz uświęconą festiwalową praktyką. Wszystkich zmęczonych otaczającą rzeczywistością zapraszamy na kino relaksu i odpoczynku na 20. Nowych Horyzontach.

***

Pełen program sekcji Trzecie Oko zostanie ogłoszony 20 października. Na połączone edycje 20. Międzynarodowego Festiwalu Filmowego Nowe Horyzonty i 11. American Film Festival zapraszamy od 5 do 15 listopada. Więcej szczegółów na www.americanfilmfestival.pl i www.nowehoryzonty.pl.